بررسی تعدادی از صورت‌های واکه‌ای زبان فارسی در بخش‌های کوهبنان و خرمدشت در استان کرمان عباسعلی آهنگر[1] یدالله پرمون[2] حامد مولایی کوهبنانی[3]

بررسی تعدادی از صورت‌های واکه‌ای زبان فارسی در بخش‌های کوهبنان و خرمدشت در استان کرمان   عباسعلی آهنگر[1] یدالله پرمون[2] حامد مولایی کوهبنانی[3]   تاریخ دریافت: 19/11/91 تاریخ تصویب: 24/8/93   چکیده پژوهش حاضر در‌ صدد است تا توزیع جغرافیایی تعدادی از صورت‌های واکه‌ای گویش کوهبنانی را در دو منطقة کوهبنان و خرمدشت، از توابع شهرستان کوهبنان در استان کرمان، مورد بررسی قرار دهد و با توجه به تفاوت‌های موجود در نحوة توزیع آنها در این دو منطقه، اطلس زبانی را رسم کند. در این راستا، توزیع جغرافیایی تعدادی از صورت‌های زبانی که از فارسی میانه در گویش کوهبنانی در مناطق مورد پژوهش باقی مانده‌اند نیز نشان داده خواهد شد. برای تعیین صورت‌های زبانی راهنما در سی نقطه از دو منطقة کوهبنان و خرمدشت، از یک یا دو نفر از افراد بی‌سواد بالای پنجاه و پنج سال گفتار آزاد تهیه شد و برای تعیین صورت‌های اصلی نیز گفتار آزاد و مصاحبه صورت گرفت، سپس بر اساس آنها پرسش‌نامه‌هایی در قالب فهرست واژگان تهیه گردید و در تمام سی نقطة مورد پژوهش به اجرا درآمد. در پایان، بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده، تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در توزیع صورت‌های زبانی مربوط و آثار باقی‌مانده از فارسی میانه در گویش کوهبنانی این مناطق به‌صورت نقشه‌هایی جداگانه نشان داده شد. بدین منظور و برای تعیین دقیق حوزة هر صورت زبانی و رسم خط مرزهای هم‌گویی از نرم‌افزار جغرافیایی جی‌آی‌اس استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که گویش کوهبنانی در مناطق مورد بررسی دارای ویژگی‌های تمایز‌دهنده‌ای است که از آن میان می‌توان به فرایندهایی از قبیل کشش واکه‌ای و حفظ تعدادی از واکه‌های دورة میانه که در فارسی معیار دچار تغییرات شده‌اند، اشاره کرد. همچنین فرایندهای افراشتگی واکه‌ای، افتادگی واکه‌ای، پیشین‌شدگی واکه‌ای، پسین‌شدگی واکه‌ای، ساده‌شدگی واکه‌های مرکب و مرکب‌شدگی واکه‌های ساده نیز در مناطق مورد نظر قابل‌مشاهده می‌باشد. بررسی صورت‌های واکه‌ای و اطلس‌های زبانی همچنین نشان‌دهندة آن است که واحدهای زبانی در این دو منطقه تا حد نسبتاً زیادی به‌صورت مشابه به کار می‌روند اما به‌جهت وجود تفاوت‌ها در رفتار زبانی گویشوران در دو منطقۀ کوهبنان و خرمدشت، باید قائل به وجود دو لهجۀ متفاوت در این مناطق شد که دلیل آن هم‌مرز بودن منطقۀ خرمدشت با استان یزد می‌باشد چرا که گویشوران این منطقه واحدهای زبانی را در اکثر موارد مشابه گویش یزدی به کار می‌برند.   واژه‌های کلیدی: خط مرز هم‌گویی،  افراشتگی واکه‌ای،افتادگی واکه‌ای، پیشین‌شدگی واکه‌ای،پسین‌شدگی واکه‌ای، ساده‌شدگی واکه‌ای  [1]دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان؛  [email protected]  [2]استادیار زبان­شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری؛ [email protected] [3] دانشجوی دکتری زبان­شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول)؛ [email protected]